Nps Vatsalya Yojana 2025 | एनपीएस वात्सल्य योजना: अर्ज प्रक्रिया, वैशिष्ट्ये आणि फायदे

Nps Vatsalya Yojana 2025 : आजच्या धावपळीच्या जीवनात, प्रत्येक आई-वडिलांना आपल्या मुलांच्या भविष्याची चिंता असते. शिक्षण, आरोग्य आणि इतर गरजांसाठी पुरेसा निधी उपलब्ध असावा, असे त्यांना वाटते. मुलांचे भविष्य सुरक्षित करण्यासाठी अनेक गुंतवणूक योजना उपलब्ध आहेत. याचपैकी एक महत्त्वाची योजना म्हणजे ‘Nps Vatsalya Yojana 2025’. केंद्र सरकारने लहान मुलांसाठी ही विशेष योजना सुरू केली आहे. या योजनेद्वारे पालक आपल्या मुलांच्या नावे बचत करू शकतात आणि त्यांच्या भविष्यासाठी एक मजबूत आर्थिक आधार तयार करू शकतात.

केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण यांनी २०२४ च्या अर्थसंकल्पात या योजनेची घोषणा केली. १८ सप्टेंबर २०२४ पासून ही योजना देशभरात सुरू झाली आहे. ‘राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली’ (National Pension System – NPS) चाच हा एक भाग आहे. या योजनेत १८ वर्षांखालील मुलांसाठी त्यांचे पालक किंवा कायदेशीर पालक खाते उघडू शकतात.

एनपीएस वात्सल्य योजना काय आहे?

Nps Vatsalya Yojana 2025 ही खास लहान मुलांसाठी तयार केलेली एक बचत आणि गुंतवणूक योजना आहे. ही योजना राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली (NPS) अंतर्गत येते. या योजनेत पालक त्यांच्या १८ वर्षांखालील मुलांच्या नावे खाते उघडून नियमितपणे पैसे जमा करू शकतात. जेव्हा मूल १८ वर्षांचे होते, तेव्हा हे खाते आपोआप एका सामान्य एनपीएस खात्यात बदलते. त्यानंतर मूल स्वतः या खात्याचे व्यवस्थापन करू शकते आणि निवृत्तीसाठी बचत करू शकते.

या योजनेत पालक त्यांच्या सोयीनुसार पैसे गुंतवू शकतात. यात नियमितपणे ठराविक रक्कम भरण्याची किंवा एकरकमी मोठी रक्कम जमा करण्याची सुविधा आहे. गुंतवलेल्या रकमेवर बाजार आधारित परतावा मिळतो. त्यामुळे दीर्घकाळात चांगली बचत होण्याची शक्यता असते.

एनपीएस वात्सल्य योजनेची गरज काय?

आजकाल शिक्षण आणि राहणीमानाचा खर्च खूप वाढला आहे. त्यामुळे मुलांच्या भविष्यासाठी लवकर बचत करणे महत्त्वाचे आहे. एनपीएस वात्सल्य योजना पालकांना लहान वयातच मुलांसाठी बचत सुरू करण्याची संधी देते. या योजनेमुळे मिळणारा निधी मुलांच्या उच्च शिक्षणासाठी, व्यवसायासाठी किंवा इतर महत्त्वाच्या गरजांसाठी वापरला जाऊ शकतो.

Nps Vatsalya Yojana 2025 चा आणखी एक महत्त्वाचा फायदा म्हणजे ही एक दीर्घकालीन गुंतवणूक योजना आहे. त्यामुळे चक्रवाढीच्या (कंपाउंड इंटरेस्ट) माध्यमातून गुंतवलेल्या पैशात मोठी वाढ होते. लहान वयात सुरू केलेली छोटी गुंतवणूक देखील मोठे झाल्यावर खूप मोठी रक्कम बनू शकते.

Nps Vatsalya Yojana 2025 ची वैशिष्ट्ये

• लहान मुलांसाठी योजना: ही योजना खास १८ वर्षांखालील मुलांसाठी आहे.
• पालक किंवा कायदेशीर पालक खाते उघडू शकतात: मुलांच्या वतीने त्यांचे पालक किंवा कायदेशीर पालक हे खाते उघडू शकतात आणि चालवू शकतात.
• लवचिक योगदान: पालक त्यांच्या आर्थिक क्षमतेनुसार नियमित किंवा एकरकमी पैसे जमा करू शकतात. यात वर्षाला किमान १००० रुपये जमा करणे आवश्यक आहे, तर कमाल मर्यादेची अट नाही.
• बाजार आधारित परतावा: या योजनेत जमा केलेले पैसे इक्विटी (शेअर बाजार) आणि डेट (सरकारी आणि कॉर्पोरेट बॉण्ड्स) मध्ये गुंतवले जातात. त्यामुळे गुंतवणुकीवर चांगला परतावा मिळण्याची शक्यता असते.
• दीर्घकालीन गुंतवणूक: ही योजना निवृत्तीसाठी बचत करण्यासाठी आहे, त्यामुळे दीर्घकाळात चांगला निधी जमा होतो.
• १८ वर्षांनंतर खात्याचे हस्तांतरण: जेव्हा मूल १८ वर्षांचे होते, तेव्हा हे खाते आपोआप त्याच्या नावावर हस्तांतरित होते आणि तो स्वतः त्याचे व्यवस्थापन करू शकतो.
• कमी खर्चाची योजना: Nps Vatsalya Yojana 2025 तील व्यवस्थापन खर्च इतर अनेक गुंतवणूक योजनांच्या तुलनेत कमी असतो.
• सरकारी नियमन: पेन्शन फंड नियामक आणि विकास प्राधिकरण (PFRDA) द्वारे ही योजना नियंत्रित केली जाते, त्यामुळे गुंतवणुकीची सुरक्षा सुनिश्चित होते.
• कर बचत: या योजनेत केलेल्या गुंतवणुकीवर आयकर कायद्याच्या कलम ८० सीसीडी अंतर्गत कर सवलतीचा लाभ मिळतो.

Nps Vatsalya Yojana 2025 चे फायदे

• दीर्घकाळात मोठी बचत: लहान वयात गुंतवणूक सुरू केल्यामुळे चक्रवाढीच्या फायद्याने मोठी रक्कम जमा होते.
• मुलांचे भविष्य सुरक्षित: जमा झालेला निधी मुलांच्या शिक्षणासाठी, लग्नासाठी किंवा इतर महत्त्वाच्या खर्चांसाठी वापरला जाऊ शकतो.
• आर्थिक शिस्त: पालकांना लहान वयातच मुलांसाठी बचत करण्याची सवय लागते, ज्यामुळे आर्थिक नियोजन अधिक चांगले होते.
• कमी गुंतवणुकीत सुरुवात: वर्षाला फक्त १००० रुपयांपासून गुंतवणूक सुरू करता येते, त्यामुळे सर्वसामान्य कुटुंबांनाही या योजनेत सहभागी होणे शक्य होते.
• गुंतवणुकीचे विविध पर्याय: पालक त्यांच्या जोखमीची क्षमता आणि गरजेनुसार इक्विटी आणि डेटमध्ये गुंतवणूक निवडू शकतात. ‘ऑटो चॉईस’ (Auto Choice) मध्ये वयानुसार आपोआप गुंतवणुकीचे व्यवस्थापन होते, तर ‘ॲक्टिव्ह चॉईस’ (Active Choice) मध्ये पालक स्वतः निवड करू शकतात.
• पेशेवर व्यवस्थापन: या योजनेतील निधीचे व्यवस्थापन अनुभवी फंड व्यवस्थापकांद्वारे केले जाते.
• सुरक्षित गुंतवणूक: ही योजना सरकारद्वारे नियंत्रित असल्याने गुंतवणुकीची सुरक्षा अधिक असते.
• कर लाभ: गुंतवणुकीवर मिळणाऱ्या कर सवलतीमुळे अधिक बचत होते.
• आंशिक पैसे काढण्याची सुविधा: काही विशिष्ट परिस्थितीत (उदा. मुलांचे शिक्षण, गंभीर आजार) १८ वर्षांखालील असतानाही काही प्रमाणात पैसे काढता येतात.
• मृत्यूनंतर संरक्षण: खातेदाराचा (पालकाचा) मृत्यू झाल्यास, जमा झालेली रक्कम मुलाला मिळते. दोन्ही पालकांचा मृत्यू झाल्यास, कायदेशीर पालक मुलाच्या १८ वर्षांपर्यंत या योजनेत योगदान न देता खाते चालू ठेवू शकतात.

व्याज दर ( Nps Vatsalya Yojana 2025 Interest Rate):

एनपीएस वात्सल्य योजनेसाठी व्याज दर निश्चित नाही आणि तो बाजार-आधारित आहे. परतावा निवडलेल्या पेन्शन फंड आणि मालमत्ता वाटपाच्या (इक्विटी, कॉर्पोरेट बाँड्स, सरकारी सिक्युरिटीज आणि पर्यायी मालमत्ता) कामगिरीवर अवलंबून असतो.

तरीही, काही स्त्रोतांनी मागील सरासरी वार्षिक परतावा ९.५% ते १०% च्या दरम्यान असल्याचे दर्शविले आहे. हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की हे निश्चित दर नाहीत आणि बाजाराच्या स्थितीनुसार यात बदल होऊ शकतो.

कर लाभ (Tax Benefits):

केंद्रीय अर्थसंकल्प २०२५ मध्ये एनपीएस वात्सल्य योजनेला जुनी कर प्रणाली अंतर्गत कर लाभ वाढवण्यात आले आहेत:

• कलम ८०सीसीडी(१): एनपीएस वात्सल्य खात्यात केलेले योगदान कलम ८०सी, कलम ८०सीसीसी आणि कलम ८०सीसीडी(१) अंतर्गत एकूण ₹१.५ लाखांच्या मर्यादेत कपातीसाठी पात्र आहे.
• कलम ८०सीसीडी(१बी): एनपीएस वात्सल्य खात्यात केलेल्या योगदानासाठी ₹५०,००० पर्यंतची अतिरिक्त कपात उपलब्ध आहे. ही वरील ₹१.५ लाखांच्या मर्यादेपेक्षा जास्त आहे.

एनपीएस वात्सल्य योजनेत कोण सहभागी होऊ शकते? (पात्रता)

• मुल: १८ वर्षांखालील कोणताही भारतीय नागरिक या योजनेत लाभार्थी म्हणून सहभागी होऊ शकतो.
• पालक किंवा कायदेशीर पालक: मुलाच्या वतीने त्याचे पालक (आई किंवा वडील) किंवा न्यायालयाने नियुक्त केलेले कायदेशीर पालक हे खाते उघडू शकतात आणि त्याचे व्यवस्थापन करू शकतात.
• वय: खाते उघडताना मुलाचे वय १८ वर्षांपेक्षा कमी असावे लागते.
• केवायसी (KYC) पूर्तता: पालक आणि मुला दोघांचेही ‘नो युवर कस्टमर’ (Know Your Customer) म्हणजेच केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करणे आवश्यक आहे. यासाठी आवश्यक कागदपत्रे सादर करावी लागतात.

Nps Vatsalya Yojana 2025 साठी आवश्यक कागदपत्रे

• पालकांचे ओळखपत्र: आधार कार्ड, पॅन कार्ड, पासपोर्ट, ड्रायव्हिंग लायसन्स यापैकी कोणतेही एक.
• पालकांचा पत्ता पुरावा: आधार कार्ड, मतदार ओळखपत्र, पासपोर्ट, युटिलिटी बिल (वीज बिल, पाणी बिल इ.).
• मुलाच्या वयाचा पुरावा: जन्म दाखला, शाळेचा दाखला, दहावी किंवा बारावीचे प्रमाणपत्र (जन्म तारीख नमूद असलेले).
• मुलाचे ओळखपत्र: आधार कार्ड (असल्यास).
• **पालक आणि मुलाचे पासपोर्ट आकाराचे फोटो.
• बँक खाते तपशील: ज्या बँकेतून पैसे जमा करायचे आहेत आणि काढायचे आहेत त्या खात्याची माहिती.
• कायदेशीर पालकाचे प्रमाणपत्र (लागू असल्यास).
• अनिवासी भारतीय (NRI) असल्यास: मुलाचे NRE/NRO बँक खाते (एकल किंवा संयुक्त).

एनपीएस वात्सल्य योजनेत अर्ज कसा करावा?

Nps Vatsalya Yojana 2025 त अर्ज करण्याची प्रक्रिया ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही प्रकारे उपलब्ध आहे.

ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया:

1. अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या: एनपीएस (NPS) ची अधिकृत वेबसाइट किंवा कोणत्याही मान्यताप्राप्त पेन्शन फंड व्यवस्थापकाच्या (Pension Fund Manager – PFM) वेबसाइटला भेट द्या. उदाहरणार्थ, एचडीएफसी पेन्शन (HDFC Pension), एसबीआय पेन्शन फंड (SBI Pension Funds) इत्यादी.

1. ‘एनपीएस वात्सल्य’ पर्याय निवडा: वेबसाइटवर ‘एनपीएस वात्सल्य (NPS Vatsalya)’ किंवा ‘लहान मुलांसाठी एनपीएस’ असा पर्याय शोधा आणि त्यावर क्लिक करा.
2. नोंदणी करा: पालकांनी त्यांची आवश्यक माहिती (नाव, जन्मतारीख, पॅन कार्ड, संपर्क क्रमांक, ईमेल आयडी इत्यादी) भरून नोंदणी करावी.
3. मुलाची माहिती भरा: मुलाचे नाव, जन्मतारीख, लिंग आणि इतर आवश्यक तपशील भरा.
4. केवायसी (KYC) प्रक्रिया पूर्ण करा: ऑनलाइन केवायसीसाठी आवश्यक कागदपत्रे (ओळखपत्र, पत्ता पुरावा, जन्मतारीख पुरावा) स्कॅन करून अपलोड करा. काहीवेळा व्हिडिओ केवायसीची (Video KYC) देखील गरज भासू शकते.
5. गुंतवणुकीचा पर्याय निवडा: ‘ऑटो चॉईस’ किंवा ‘ॲक्टिव्ह चॉईस’ यापैकी गुंतवणुकीचा प्रकार निवडा. ‘ऑटो चॉईस’ मध्ये तीन पर्याय असतात – एलसी-७५ (LC-75), एलसी-५० (LC-50), एलसी-२५ (LC-25), जे वयानुसार इक्विटी आणि डेटमध्ये गुंतवणुकीचे प्रमाण बदलतात. ‘ॲक्टिव्ह चॉईस’ मध्ये पालक स्वतः इक्विटी, कॉर्पोरेट बॉण्ड आणि सरकारी सिक्युरिटीजमध्ये किती पैसे गुंतवायचे हे ठरवू शकतात (इक्विटीमध्ये जास्तीत जास्त ७५% गुंतवणूक करता येते).
6. पैसे जमा करा: किमान १००० रुपयांची सुरुवातीची गुंतवणूक ऑनलाइन पद्धतीने (नेट बँकिंग, डेबिट कार्ड, क्रेडिट कार्ड, यूपीआय) करा.
7. PRAN (Permanent Retirement Account Number) जनरेट करा: यशस्वी नोंदणी आणि पेमेंटनंतर, मुलाच्या नावे एक १२ अंकी PRAN जारी केला जातो. हा क्रमांक भविष्यातील सर्व व्यवहारांसाठी महत्त्वाचा असतो.
8. नॉमिनी (Nominee) तपशील भरा: मुलाच्या खात्यासाठी नॉमिनी म्हणून कोणाचे नाव द्यायचे आहे ते नमूद करा. सहसा पालक स्वतः नॉमिनी असतात.
9. अर्ज सादर करा: सर्व माहिती भरून आणि कागदपत्रे अपलोड केल्यानंतर अर्ज ऑनलाइन सबमिट करा. तुम्हाला अर्जाची पावती आणि PRAN तुमच्या ईमेल आयडीवर आणि मोबाईल नंबरवर मिळेल.

ऑफलाइन अर्ज प्रक्रिया:

1. पॉइंट ऑफ प्रेझेन्स (Point of Presence – POP) वर जा: तुमच्या जवळच्या बँक शाखा, पोस्ट ऑफिस किंवा इतर अधिकृत POP केंद्रांना भेट द्या.
2. अर्ज मिळवा: एनपीएस वात्सल्य योजनेचा अर्ज POP केंद्रावरून मिळवा.
3. अर्ज भरा: अर्जात पालक आणि मुलाची सर्व आवश्यक माहिती अचूकपणे भरा.
4. कागदपत्रे जोडा: आवश्यक कागदपत्रांच्या झेरॉक्स प्रती अर्जासोबत जोडा. मूळ कागदपत्रे पडताळणीसाठी सोबत ठेवा.
5. पैसे जमा करा: POP केंद्रावर जाऊन सुरुवातीची किमान १००० रुपयांची गुंतवणूक रोख किंवा चेकद्वारे करा.
6. अर्ज सादर करा: भरलेला अर्ज आणि आवश्यक कागदपत्रे POP केंद्रावर जमा करा. तुम्हाला जमा पावती मिळेल.
7. PRAN मिळवा: काही दिवसांनंतर तुम्हाला तुमचा PRAN पोस्टाने किंवा ईमेलद्वारे मिळेल.

Nps Vatsalya Yojana 2025 गुंतवणुकीचे व्यवस्थापन

Nps Vatsalya Yojana 2025 त गुंतवलेले पैसे पेन्शन फंड नियामक आणि विकास प्राधिकरण (PFRDA) द्वारे मान्यताप्राप्त असलेल्या पेन्शन फंड व्यवस्थापकांद्वारे (PFMs) व्यवस्थापित केले जातात. पालक त्यांच्या आवडीनुसार PFM निवडू शकतात. गुंतवणुकीचे दोन मुख्य पर्याय आहेत:

• ऑटो चॉईस (Auto Choice): या पर्यायात मुलाच्या वयानुसार इक्विटी आणि डेटमध्ये गुंतवणुकीचे प्रमाण आपोआप बदलत राहते. कमी वयात इक्विटीमध्ये जास्त गुंतवणूक असते, तर वय वाढल्यावर डेटमध्ये जास्त गुंतवणूक होते. यात तीन उप-पर्याय आहेत:
  • एलसी-७५ (Aggressive Life Cycle Fund): सुरुवातीला इक्विटीमध्ये ७५% पर्यंत गुंतवणूक असते.
  • एलसी-५० (Moderate Life Cycle Fund): सुरुवातीला इक्विटीमध्ये ५०% पर्यंत गुंतवणूक असते.
  • एलसी-२५ (Conservative Life Cycle Fund): सुरुवातीला इक्विटीमध्ये २५% पर्यंत गुंतवणूक असते.
• ॲक्टिव्ह चॉईस (Active Choice): या पर्यायात पालक स्वतः इक्विटी, कॉर्पोरेट बॉण्ड आणि सरकारी सिक्युरिटीजमध्ये किती पैसे गुंतवायचे हे ठरवू शकतात. इक्विटीमध्ये जास्तीत जास्त ७५% गुंतवणूक करण्याची परवानगी आहे.

Nps Vatsalya Yojana 2025 पैसे काढण्याचे नियम

Nps Vatsalya Yojana 2025 त १८ वर्षांखालील असताना पैसे काढण्याचे काही नियम आहेत:

• आंशिक पैसे काढणे: खाते उघडल्यानंतर ३ वर्षांनी काही विशिष्ट कारणांसाठी (मुलांचे शिक्षण, गंभीर आजार, अपंगत्व – ७५% पेक्षा जास्त) जमा केलेल्या रकमेच्या २५% पर्यंत पैसे काढता येतात. १८ वर्षांखालील असताना जास्तीत जास्त तीन वेळा पैसे काढता येतात.
• १८ वर्षांनंतर: जेव्हा मूल १८ वर्षांचे होते, तेव्हा हे खाते एका सामान्य एनपीएस Tier-1 खात्यात बदलते. त्यानंतर पैसे काढण्याचे नियम सामान्य एनपीएस प्रमाणे लागू होतात.
• खाते रूपांतरण: १८ वर्षांचे झाल्यावर ३ महिन्यांच्या आत मुलाला पुन्हा केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते. त्यानंतर तो स्वतः खात्याचे व्यवस्थापन करू शकतो.
• निर्गमन (Exit):
  • जर एकूण जमा रक्कम २.५ लाख रुपयांपेक्षा जास्त असेल, तर त्यातील किमान ८०% रक्कम ॲन्युइटी (Annuity) योजनेत गुंतवणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे नियमित पेन्शन मिळते. उर्वरित २०% रक्कम एकरकमी काढता येते.
  • जर एकूण जमा रक्कम २.५ लाख रुपयांपेक्षा कमी असेल, तर संपूर्ण रक्कम एकरकमी काढता येते.
• खातेदाराचा (मुलाचा) मृत्यू: मुलाचा १८ वर्षांखालील असताना मृत्यू झाल्यास, जमा झालेली संपूर्ण रक्कम पालकांना (नॉमिनीला) परत मिळते.
• पालकाचा मृत्यू: पालकाचा मृत्यू झाल्यास, नवीन पालकाची नोंदणी केवायसी प्रक्रियेद्वारे करावी लागते.
• दोन्ही पालकांचा मृत्यू: दोन्ही पालकांचा मृत्यू झाल्यास, कायदेशीर पालक मुलाच्या १८ वर्षांपर्यंत योगदान न देता खाते चालू ठेवू शकतात.

निष्कर्ष

Nps Vatsalya Yojana 2025 ही लहान मुलांसाठी एक उत्तम गुंतवणूक योजना आहे. या योजनेच्या माध्यमातून पालक आपल्या मुलांच्या भविष्यासाठी आर्थिक सुरक्षा कवच तयार करू शकतात. लहान वयात सुरू केलेली नियमित बचत भविष्यात मुलांच्या अनेक गरजा पूर्ण करण्यासाठी उपयोगी ठरू शकते. कमी खर्च, लवचिक गुंतवणूक पर्याय आणि कर सवलती यांसारख्या फायद्यांमुळे ही योजना अधिक आकर्षक ठरते. त्यामुळे, जर तुम्ही तुमच्या मुलांच्या भविष्यासाठी सुरक्षित आणि फायदेशीर गुंतवणूक करण्याचा विचार करत असाल, तर एनपीएस वात्सल्य योजना तुमच्यासाठी एक चांगला पर्याय ठरू शकते. आजच या योजनेत सहभागी होऊन तुमच्या मुलाच्या उज्ज्वल भविष्याची पायाभरणी करा!

मित्रांनो, तुम्हाला Nps Vatsalya Yojana 2025  बद्दल दिलेली माहिती कशी वाटली? तुम्ही आम्हाला कमेंट करून सांगू शकता.Nps Vatsalya Yojana 2025 या लेखाबाबत तुमच्या काही सूचना असतील तर तुम्ही आम्हाला कमेंट करून सांगू शकता. मित्रांनो, अशा सरकारी योजनांशी संबंधित अपडेट माहिती मिळवण्यासाठी आमच्या https://yojanaparichay.com/  या वेबसाइटला भेट देत रहा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ) :