भारतातील जवळपास निम्मी लोकसंख्या ही देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा पाया असलेल्या कृषी क्षेत्रात आपले उदरनिर्वाह करते. तथापि, अनेक अडथळे आहेत ज्यांना भारतीय शेतकऱ्यांनी, पार करणे आवश्यक आहे. यामध्ये असमान जमीन, अपुरी सिंचन व्यवस्था, अस्थिर बाजारभाव आणि भांडवल आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा मर्यादित प्रवेश यांचा समावेश आहे. या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी सरकारने अनेक Shetkari Yojana (शेतकरी कार्यक्रम) सुरू केल्या आहेत.
Shetkari Yojana समजून घेणे:
Shetkari Yojana या शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य, तांत्रिक सहाय्य आणि पायाभूत सुविधांच्या विकासासाठी डिझाइन केलेले सरकार-समर्थित उपक्रम आहेत. Shetkari Yojana मध्ये विविध क्षेत्रांचा समावेश आहे, यासह:
- पीक उत्पादन: अनुदानित बियाणे, खते आणि कीटकनाशके प्रदान करणे.
- सिंचन: धरणे, कालवे आणि सूक्ष्म सिंचन प्रणाली बांधणे.
- बाजारपेठेतील प्रवेश: शेतकरी बाजारपेठेची स्थापना करणे आणि थेट विपणन माध्यमांना प्रोत्साहन देणे.
- तंत्रज्ञानाचा अवलंब: कृषी यंत्रे, अचूक शेती तंत्र आणि डिजिटल साधनांचा वापर करण्यास प्रोत्साहन देणे.
- क्रेडिट उपलब्धता: परवडणाऱ्या व्याजदरात कर्ज आणि इतर आर्थिक उत्पादनांमध्ये प्रवेश सुलभ करणे.
प्रमुख शेतकरी योजना आणि त्यांची माहिती :
1. नमो शेतकरी महासन्मान निधी योजना
Namo Shetkari Yojana ची सुरवात महाराष्ट्र्र सरकार द्वारा मे २०२३ साली करण्यात आली.शेतकऱ्यांची आर्थिक परिस्तिथि शेती वर अवलंबून असल्यामुळे ह्या गोष्टीला ध्यानात ठेवून महाराष्ट्र सरकारने शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत करण्यासाठी Namo Shetkari Yojana ची सुरवात केली.ह्या योजने अंतर्गत शेतकऱ्याला महाराष्ट्र्र सरकार द्वारे दर वर्षी ६००० रु आर्थिक मदत दिली जाईल.Namo Shetkari Yojana अंतर्गत राज्यातील १.५ करोड पेक्षा जास्त शेतकऱ्यांना ह्या योजनेचा लाभ होणार आहे.
भारताच्या विस्तीर्ण कृषी क्षेत्रामध्ये, जेथे लाखो शेतकरी राष्ट्रासाठी अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी अथक परिश्रम करतात, नमो शेतकरी योजना आधाराचे दिवाण म्हणून उदयास येते. Shetkari Yojana शेतकऱ्यांना थेट आर्थिक सहाय्य देऊन, नाविन्यपूर्ण पद्धतींना प्रोत्साहन देऊन आणि सर्वांगीण कृषी विकासाला चालना देऊन सक्षम बनवण्याचा उद्देश आहे. आर्थिक दरी कमी करून आणि अर्थव्यवस्थेतील शेतकऱ्यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका ओळखून, नमो शेतकरी योजना कृषी क्षेत्रासाठी आणि ते टिकवून ठेवणाऱ्यांच्या जीवनासाठी उज्ज्वल भविष्य घडवण्याचा प्रयत्न करते.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – नमो शेतकरी महासन्मान निधी योजना
2. नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी योजना
नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी योजना , जी पोखरा योजना म्हणूनही ओळखली जाते, ती राज्यातील दुष्काळग्रस्त आणि आत्महत्याग्रस्त भागात लागू आहे, यासाठी राज्य सरकारने 200 कोटी रुपयांचा निधी मंजूर केला आहे. सुमारे 40,000 अर्जदार आहेत. प्रलंबित पोचरा योजनेसाठी 800 कोटी रुपयांचा दावा करण्यात आला होता. नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प पोखरा योजनेंतर्गत हा प्रकल्प महाराष्ट्र शासनाच्या कृषी विभागामार्फत जागतिक बँकेच्या आर्थिक मदतीतून राबविण्यात येत आहे.
पोखरा योजना ही योजना महाराष्ट्राची Shetkari Yojana योजना आहे, नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प पोखरा योजनेंतर्गत, हा प्रकल्प महाराष्ट्र शासनाच्या कृषी विभागाने जागतिक बँकेच्या आर्थिक सहाय्याने राबविण्यात आला आहे, यासाठी 421 कोटी 86 हजार रुपये खर्च करण्यात आला आहे. या योजनेसाठी वाटप करण्यात आले आहे.पोखरा योजनेत खर्च झालेल्या रकमेपैकी 200 कोटी रुपये राज्य सरकारने दिले असून, दुष्काळग्रस्त जिल्ह्यांमध्ये आत्महत्या रोखण्यासाठी ही योजना लागू करण्यात आली असून, त्यामुळे शेतकऱ्यांना दुष्काळातून दिलासा मिळणार असून, शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढणार आहे.
Shetkari Yojana योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी योजना
3. महात्मा फुले कर्ज माफी योजना
महाराष्ट्र सरकारने राज्यातील शेतकऱ्यांचे जीवनमान आणि उत्पन्न वाढविण्यासाठी अनेक प्रकल्प राबवले आहेत. महाराष्ट्र mahatma phule karj mafi yojana राज्य Mahatma Phule Karj Mafi Yojana सरकारने 21 डिसेंबर 2019 रोजी शेतकऱ्यांनी शेतीसाठी बाहेरील स्त्रोतांकडून घेतलेले कर्ज माफ करण्यासाठी सुरू करण्यात आली.कर्जमाफीसाठी विनंती केलेल्या शेतकऱ्यांची कर्जमाफी यादी 2024 सरकारने त्यांच्या अधिकृत वेबपेजवर पोस्ट केली आहे, ज्यामध्ये अर्जदार शेतकरी त्यांचे नाव लाभार्थी यादीत सहजपणे तपासू शकतात आणि डाउनलोड करू शकतात. अर्जदार हा लेख वाचून त्यांचे नाव लाभार्थी यादीत सहज तपासू शकतात.
महाराष्ट्र सरकार या योजनेअंतर्गत राज्यातील शेतकऱ्यांचे 2 लाख रुपयांपर्यंतचे कर्ज माफ करणार आहे. या महात्मा ज्योतिराव फुले कर्ज माफी योजनेचा लाभ राज्यातील अल्प व अत्यल्प भूधारक शेतकऱ्यांना तसेच ऊस, फळे आणि इतर पारंपरिक शेती करणाऱ्या राज्यातील शेतकऱ्यांनाही मिळणार आहे.सरकारने ही Shetkari Yojana काढली कारण असे अनेक शेतकरी आहेत ज्यांनी बँकेतून कर्ज घेतले आहे आणि त्यांची पिके वाया गेल्यामुळे ते कर्ज फेडता येत नाही .आणि अनेक वेळा असे घडते की कर्ज फेडण्यासाठी शेतकऱ्यांना स्वतःचे शेत विकावे लागते आणि अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते.या सर्व समस्या लक्षात घेऊन सरकारने सर्व शेतकऱ्यांचे कर्ज माफ करावे,असा निर्णय घेतला.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – महात्मा फुले कर्ज माफी योजना
4. प्रधानमंत्री सौर पॅनेल योजना
केंद्र सरकारच्या ऊर्जा आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालयाद्वारे प्रधानमंत्री सौर पॅनेल योजनेची सुरुवात झाली . प्रधानमंत्री सौर पॅनेल योजनेचे उद्दिष्ट शेतकर्‍यांना लाभ पोहोचवण्याचे आहे. पंतप्रधानांच्या माध्यमातून कुसुम योजनेच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना दोन प्रकारची बक्षिसे दिली जातील. डिझेल पंपांची जागा सौरऊर्जेवर चालणारे सिंचन पंप घेतील. दुसरे, सरकारने स्थापित केलेल्या सौर पॅनेलद्वारे निर्माण केलेली वीज इतर उद्योगांना विकली जाऊ शकते.
भारताचे पंतप्रधान, श्री नरेंद्र मोदी यांनी 1 फेब्रुवारी 2020 रोजी प्रधानमंत्री सौर पॅनेल योजनेच्या प्रारंभाची घोषणा केली आहे. या उपक्रमाद्वारे, भारत सरकार मोफत सौर पॅनेल योजनेचा लाभ देशभरातील 20 लाख शेतकर्‍यांपर्यंत पोहोचवेल. देश कृषी अनुदानाचे ओझे कमी करून आम्ही DISC0MS चे आर्थिक आरोग्य सुधारत राहू. या योजने अंतर्गत , केंद्र सरकार शेतकऱ्यांना सौर पंपांच्या एकूण किमतीच्या 60% अनुदान देईल.2023 चा अर्थसंकल्प पास करताना अर्थमंत्र्यांनी हि योजना सुरू केली . PM सोलर पॅनेल योजनेचे उद्दिष्ट देशातील शेतकऱ्यांच्या वीज समस्या सोडवणे आहे. या धोरणामुळे देशातील शेतकऱ्यांना स्वावलंबी बनविण्यात आणि त्यांचे उत्पन्न दुप्पट करण्यात मदत होईल.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – प्रधानमंत्री सौर पॅनेल योजना
5. प्रधानमंत्री कुसुम योजना
कुसुम योजनेचे प्राथमिक उद्दिष्ट शेतकऱ्यांना सौरऊर्जेवर चालणारे सिंचन पंप पुरवणे हे आहे. या योजनेअंतर्गत केंद्र सरकार आणि राज्य सरकार 3 कोटी पेट्रोल आणि डिझेल सिंचन पंपांचे सौर ऊर्जा पंपांमध्ये परिवर्तित करणार आहेत. या कुसुम उपक्रमांतर्गत, जे शेतकरी पूर्वी सिंचन पंपांना वीज देण्यासाठी इंधन किंवा पेट्रोल वापरत होते ते आता सौरऊर्जेचा वापर करतील.या योजनेच्या पहिल्या टप्प्यात देशभरातील १.७५ लाख इंधन आणि पेट्रोल केंद्रांवर सौर पॅनेलचा वापर केला जाईल.
कुसुम योजनेंतर्गत येत्या दहा वर्षांत 17.5 लाख डिझेल पंप आणि 3 कोटी कृषी पंपांचे सौर पंपांमध्ये रूपांतर करण्याचे राज्य सरकारचे उद्दिष्ट आहे. राज्याच्या शेतकऱ्यांसाठी हि एक आवश्यक योजना आहे.सरकारने सुरुवातीच्या बजेटमध्ये 50 हजार कोटी रुपयांची राज्यातील शेतकऱ्यांच्या शेतात सौर पंप उभारण्यासाठी आणि सौर उत्पादनांना प्रोत्साहन देण्यासाठी तरतूद केली गेली आहे . 2020-21 च्या अर्थसंकल्पात या उपक्रमांतर्गत राज्यातील 20 लाख शेतकऱ्यांना सौरपंप बांधण्यासाठी मदत मिळणार आहे.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – प्रधानमंत्री कुसुम योजना
6. राष्ट्रीय कृषी विकास योजना
राष्ट्रीय कृषी विकास योजना केंद्र सरकार द्वारा 2007 मध्ये सुरु करण्यात आली होती. या धोरणामुळे कृषी आणि संबंधित उद्योगांची सामान्य वाढ सुनिश्चित होईल. कोणत्या राज्यांना आणि केंद्रशासित प्रदेशांना कृषी आणि संबंधित क्षेत्र विकास क्रियाकलाप निवडण्याची परवानगी दिली जाईल? ही योजना 11 व्या आणि 12 व्या पंचवार्षिक योजनांमध्ये लागू करण्यात आली होती. 11 व्या योजनेदरम्यान, राज्यांना 22408.76 कोटी रुपये मंजूर करण्यात आले आणि 5768 प्रकल्प पूर्ण झाले.
2014-15 पर्यंत, प्रणालीला संपूर्णपणे राष्ट्रीय सरकारकडून निधी दिला जात होता. 2015-16 पासून केंद्र आणि राज्यांमध्ये या कार्यक्रमासाठीचे पैसे 60:40 शेअर करण्यात आले. केंद्रशासित प्रदेशांसाठी या योजनेचा आधार पूर्णपणे अनुदानावर आधारित आहे.
2024 मध्ये, सरकार देशातील शेतकऱ्यांना पारंपारिक शेतीऐवजी उत्कृष्ट फळांची लागवड करण्यासाठी 25 ते 50 टक्के अनुदान देईल. या योजनेसाठी शेतकऱ्यांनी ऑनलाइन अर्ज करावा लागेल. शेतकऱ्यांचे अर्ज पूर्ण झाल्यानंतर विभाग त्या सर्वांची निवड करेल.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – राष्ट्रीय कृषी विकास योजना
7. पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना
भारत सरकारने सुरू केलेला सर्वात मोठा सामाजिक कार्यक्रम म्हणजे पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना. आपल्या देशातील शेतकऱ्यांसाठी ही योजना आहे. पात्र शेतकऱ्यांना पीएम किसान सरकार योजनेतून वार्षिक 6000 रुपये मिळतात. त्याचा लाभ घेण्यासाठी दहा कोटी शेतकऱ्यांनीही या योजनेसाठी साइन अप केले आहे. सरकारने सुरुवातीला 2019 मध्ये या योजनेचा उपक्रम सुरू केला. वर्षातून तीन वेळा, प्रत्येक पात्र शेतकरी रु. 2000 ची मदत थेट त्याच्या बँक खात्यात जमा होते.
एक शेतकरी म्हणून या उपक्रमाचा लाभ मिळवण्यासाठी पंतप्रधान किसान योजनेसाठी अर्ज सबमिट करा. हे साध्य करण्यासाठी, तुम्ही प्रथम पात्रतेच्या आवश्यकतांचे पुनरावलोकन करणे, फायदे समजून घेणे, अर्जाची प्रक्रिया पूर्ण करणे आणि साइटवर शेतकरी म्हणून नोंदणी करणे आवश्यक आहे. तुमच्यासाठी गोष्टी अधिक सोप्या करण्यासाठी, आम्ही हे पेज तुम्हाला PM किसान योजनेची पात्रता, भत्ते, नवीन नोंदणी प्रक्रिया आणि बरेच काही याबद्दल माहिती असणे आवश्यक असलेल्या सर्व तपशीलांसह तयार केले आहे.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना
8. प्रधानमंत्री किसान संपदा योजना
केंद्र सरकार द्वारा प्रधानमंत्री किसान संपदा योजनेची सुरुवात करण्यात आली . या योजने द्वारे अन्न प्रक्रिया आणि कृषी-सागरी प्रक्रियेसाठी क्लस्टर तयार केले जातील. अन्न प्रक्रिया उद्योग मंत्रालय ही योजना राबवणार आहे. किसान संपदा योजना हे एक संपूर्ण पॅकेज आहे जे फार्म गेटपासून रिटेल आउटलेटपर्यंत प्रभावी पुरवठा साखळी व्यवस्थापनासह आधुनिक पायाभूत सुविधांची मोठ्या प्रमाणावर निर्मिती करण्यास सक्षम करेल.देशाचा अन्न प्रक्रिया उद्योग वाढेल आणि शेतकऱ्यांनाही नफा वाढेल. याव्यतिरिक्त, या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना अधिक पैसे कमविण्यास मदत होईल. याशिवाय, पंतप्रधान किसान संपदा योजना देशाच्या ग्रामीण भागात मोठ्या प्रमाणात नोकरीच्या संधी उपलब्ध करून देईल. या कार्यक्रमांतर्गत 2020 मध्ये 32 नवीन प्रकल्प सुरू करण्यात आले. यासाठी सरकारने एकूण 406 कोटी रुपयांचा निधी उपलब्ध करून दिला.
योजनेच्या अधिक माहिती साठी या लिंक वर क्लिक करा – प्रधानमंत्री किसान संपदा योजना
Shetkari Yojana समोरील आव्हाने आणि पुढील मार्ग:
Shetkari Yojana चा सकारात्मक परिणाम होऊनही आव्हाने कायम आहेत. यात समाविष्ट:
- अपुरा पोहोच: अनेक शेतकरी, विशेषत: लहान आणि अत्यल्प शेतकरी, या योजनांबद्दल अनभिज्ञ राहतात किंवा त्यांच्यापर्यंत पोहोचत नाहीत.
- नोकरशाहीचे अडथळे: काही योजनांसाठी अर्ज आणि दावा निकाली काढण्याची प्रक्रिया गुंतागुंतीची आणि वेळखाऊ असू शकते.
- पायाभूत सुविधांचा अभाव: काही योजनांच्या अंमलबजावणीमध्ये अपुऱ्या पायाभूत सुविधांमुळे अडथळे येतात, जसे की स्टोरेज सुविधा आणि वाहतूक नेटवर्क.
- टिकाऊपणाची चिंता: काही योजनांचे अनपेक्षित परिणाम होऊ शकतात, जसे की खतांचा किंवा पाण्याचा अतिवापर, ज्यामुळे पर्यावरणाचा ऱ्हास होतो.
उपाय आणि Shetkari Yojana चा प्रभाव वाढवणे
- जागरूकता आणि पोहोच वाढवा: शेतकऱ्यांना उपलब्ध योजनांची माहिती देण्यासाठी आणि अर्ज प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी विविध संवाद माध्यमांचा वापर करा.
- सुरळीत प्रक्रिया: नोकरशाहीतील अडथळे कमी करा आणि अर्ज आणि दाव्यांची वेळेवर प्रक्रिया सुनिश्चित करा.
- मजबूत पायाभूत सुविधा विकसित करा: शेतीविषयक क्रियाकलापांना समर्थन देण्यासाठी स्टोरेज सुविधा, कोल्ड चेन आणि ग्रामीण रस्ते यासारख्या आवश्यक पायाभूत सुविधा तयार करण्यात गुंतवणूक करा.
- शाश्वत पद्धतींचा प्रचार करा: शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण, प्रोत्साहन आणि विस्तार सेवांद्वारे शाश्वत कृषी पद्धतींचा अवलंब करण्यास प्रोत्साहित करा.
- प्रभावी देखरेख आणि मूल्यमापन सुनिश्चित करा: योजनांच्या अंमलबजावणीचे नियमितपणे निरीक्षण करा आणि सुधारणेसाठी क्षेत्रे ओळखण्यासाठी त्यांच्या प्रभावाचे मूल्यांकन करा.
नित्कर्ष : Shetkari Yojana
शेवटी, Shetkari Yojana ही शेतकरी आणि कृषी क्षेत्राच्या कल्याणासाठी सरकारच्या वचनबद्धतेचा पुरावा आहे. आर्थिक, पायाभूत सुविधा आणि तांत्रिक बाबींना संबोधित करून, या योजनेने जमिनीवर कष्ट करणाऱ्यांचे जीवन बदलण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. आपण पुढे पाहत आहोत, आपल्या देशाचा कणा – शेतकऱ्यांसाठी शाश्वत शेती, आर्थिक सक्षमीकरण आणि सामाजिक उन्नती सुनिश्चित करण्यासाठी Shetkari Yojana सारख्या उपक्रमांना पाठिंबा देणे आणि विकसित करणे अत्यावश्यक आहे. चालू असलेल्या समर्पण आणि धोरणात्मक नियोजनाद्वारे, देशाच्या सर्वांगीण वाढ आणि विकासाला हातभार लावत, समृद्ध आणि भरभराट होत असलेल्या कृषी समुदायाची संकल्पना साकार होऊ शकते.